زن‌پوشی از تعزیه تا اینستاگرام؛ طنز یا تحقیر؟

به گزارش اطلاع با ما  از تعزیه تا اینستاگرام/از اجرای نقش حضرت زینب در تعزیه‌های سنتی تا ریلزهای رنگارنگ اینستاگرام که مردان در نقش زنان کلیشه‌ای ظاهر می‌شوند، پدیده‌ی «زن‌پوشی» در ایران مسیری طولانی طی کرده است. اما آیا این اجراهای طنزآمیز مجازی، بازتابی از سنت‌های نمایشی ایرانی‌اند یا فقط تقلیدی سطحی برای جلب لایک و کلیک؟

زن‌پوشی در تئاتر سنتی؛ ضرورت فرهنگی، نه تفنن

مهدی صفاری‌نژاد، نویسنده و پژوهشگر تئاتر، ریشه‌های زن‌پوشی را به تعزیه و سیاه‌بازی نسبت می‌دهد؛ جایی که به دلیل ممانعت‌های اجتماعی، مردان به‌ناچار نقش زنان را با ظرافت و احترام اجرا می‌کردند. به گفته‌ی او، «در آن زمان، این بازی‌ها نه فقط باورپذیر، بلکه آکنده از احترام به جنسیت و جایگاه زن بودند.»

از سیاه‌بازی تا کاراکترهای کاریکاتوری

علی یداللهی، بازیگر و کارگردان، معتقد است که هنرمندان قدیمی مانند محمد مطیع، زن‌پوشی را نه برای تمسخر، بلکه در خدمت خلق شخصیت‌های عمیق و هنرمندانه به کار می‌بردند. اما او در مقابل، فضای مجازی امروز را «صحنه‌ای از ادا و اطوارهای بی‌محتوا» می‌بیند که به‌جای بازیگری، بر کلیشه‌سازی و شوخی‌های سطحی تکیه دارد.

از تعزیه تا اینستاگرام

امروز در اینستاگرام، بلاگرهایی که با روسری یا آرایش غلیظ ظاهر می‌شوند، زنانی را تصویر می‌کنند که یا حسودند، یا پرحرف، یا در حال کل‌کل با مادرشوهر. صفاری‌نژاد این اجراها را «اغراق‌هایی زننده» می‌داند و تأکید می‌کند که «این نمایش‌ها فاقد دانش نمایشی‌اند و به‌جای طنز، نوعی تحقیر جنسیتی را بازتولید می‌کنند.»

طنز، آگاهی می‌خواهد

صفاری‌نژاد با اشاره به نمونه‌هایی مانند صادق‌پور، بلاگری که در برخی آثار نمایشی‌اش جدیت و شناخت بیشتری دارد، معتقد است: «گرچه گاهی دچار اغراق می‌شود، اما نسبت به سایرین، درک نمایشی‌تری دارد.» او می‌افزاید که «اغلب این افراد نه بازیگرند، نه کمدین، بلکه صرفاً تقلید می‌کنند؛ تقلیدی بی‌ریشه و گاه توهین‌آمیز.»

شوخی یا سقوط فرهنگی؟

یداللهی نیز هشدار می‌دهد که این تولیدات سطحی باعث سقوط سلیقه‌ی عمومی می‌شوند. به گفته‌ی او، «مردم اگر آثار هنری باکیفیت ببینند، استقبال می‌کنند. اما اکنون فضای مجازی پر شده از اجراهای بی‌مطالعه و بی‌محتوا که فقط هدفشان جلب توجه است.»

 راه‌حل؛ آموزش، پژوهش، تولید هنری

هر دو کارشناس بر اهمیت آموزش و بازسازی سنت‌های نمایش ایرانی تأکید دارند. صفاری‌نژاد پیشنهاد می‌کند: «باید تفاوت بین طنز باارزش و هجو زننده را آموزش داد.» یداللهی نیز خواهان راه‌اندازی رشته‌ای مستقل با گرایش «نمایش ایرانی» در دانشگاه‌هاست تا سنت‌های غنی چون سیاه‌بازی، تعزیه، تخت‌حوضی و غیره از فراموشی نجات یابند.

جمع‌بندی:

زن‌پوشی، اگرچه ریشه در سنت‌های هنری دارد، اما در شکل امروزش در فضای مجازی، به‌ندرت به آن سنت‌ها وفادار است. بسیاری از اجراهای اینستاگرامی نه تنها طنز نیستند، بلکه در مرز تمسخر و تحقیر حرکت می‌کنند. تنها از مسیر آموزش، مطالعه و تولید محتوای باکیفیت می‌توان دوباره میان هنر و کلیشه فاصله انداخت و طنز را به جایگاه هنری خود بازگرداند.

این گزارش بر پایه بررسی‌های تحریریه اطلاع باما و مرور داده‌های منتشرشده در رسانه‌های کشور تنظیم شده است.